Mafia od zawsze fascynowała filmowców i widzów. Obrazy przedstawiające świat zorganizowanej przestępczości przyciągają uwagę intrygującą aurą tajemnicy, niebezpieczeństwa i władzy. Jednak często filmy o mafii bazują na uproszczonych stereotypach, mitach i półprawdach, które zniekształcają realny obraz tego zjawiska. Przyglądając się bliżej temu, jak Hollywood i kinematografia na całym świecie portretują świat mafii, dostrzec można rozbieżności między fikcją filmową a rzeczywistością.
Jak Hollywood pokazuje mafię?
Filmy gangsterskie od lat 30. XX w.
Pierwsze filmy o mafii powstawały w okresie prohibicji w Stanach Zjednoczonych i ukazywały gangsterów jako brawurowych desperadosów. W latach 30. nakręcono klasyki takie jak „Mały Caesar” czy „Człowiek z blizną”. Ukazywały one świat przestępczy pełen przemocy, zdrady i knowań. Gangster był bohaterem tragicznym, którego destrukcyjne ambicje prowadziły do upadku.
Wzloty i upadki rodów mafijnych
Kolejna fala filmów o mafii pojawiła się w latach 70. i koncentrowała się na wielkich rodach przestępczych i ich wewnętrznych rozgrywkach. Przykładem jest kultowa trylogia „Ojciec chrzestny”, ukazująca losy potężnego rodu Corleone. Ukazuje ona mafię jako zamknięty, patriarchalny świat rządzący się swoimi prawami i brutalnie tłumiący próby buntu.
Mafia jako metafora władzy
Niektóre filmy używają mafii jako metafory nieetycznego dążenia do władzy i pieniędzy. Przykładem jest „Człowiek z blizną” Briana De Palmy, gorzka opowieść o gangsterskiej wspinaczce i upadku, osadzona w latach 20. Podobną wymowę ma „Chłopcy z ferajny” Martina Scorsese, ukazujący toksyczną męską rywalizację w szeregach gangu.
Stereotypy i mity na temat mafii
Wszechpotężni gangsterzy
Filmy gangsterskie często przedstawiają bossów mafijnych jako niemal wszechpotężnych władców półświatka, kontrolujących całe miasta i mających władzę życia i śmierci. Jest to mocno przesadzony obraz. W rzeczywistości wpływy poszczególnych rodzin mafijnych były dużo bardziej ograniczone terytorialnie i podlegały ciągłym wahaniom na skutek walk wewnętrznych i działań organów ścigania.
Honor i rodzina
Kolejnym stereotypem jest przedstawianie mafii jako świata rządzącego się żelaznym kodeksem honorowym, w którym liczy się przede wszystkim lojalność wobec rodziny. W rzeczywistości kodeks mafijny był zawsze elastyczny, a porachunki wewnątrz rodzin bynajmniej nie należały do rzadkości. Nie ulega jednak wątpliwości, że więzy rodzinne odgrywały istotną rolę w budowaniu struktur i hierarchii organizacji mafijnych.
Przemoc jako narzędzie
Kino epatuje widza bezlitosną przemocą mafii, eksponując egzekucje, porwania i tortury. Sugeruje to, że gangsterzy postrzegają przemoc jako cel sam w sobie. Tymczasem w rzeczywistości mafia sięgała po przemoc instrumentalnie, gdy zawiodły inne metody zastraszania i wymuszania posłuszeństwa. Zbędną przemoc starano się ograniczać, by nie ściągać uwagi organów ścigania.
Prawdziwe oblicze zorganizowanej przestępczości
Struktury i hierarchie
Przeciwnie do filmowych wyobrażeń, mafia nie była monolitem. Składała się z wielu konkurujących ze sobą rodzin i grup, o zmiennych sojuszach i podziałach terytorialnych. Wewnętrzne struktury były raczej płynne, a awans zależał nie tylko od starszeństwa, lecz także zdolności i bezwzględności.
Działalność przestępcza
Mafia zajmowała się szeroką gamą nielegalnych interesów - od hazardu, przez wymuszenia, po prostytucję i handel narkotykami. Nie był to jednak świat spektakularnych napadów i porwań znany z filmów. Rzeczywista działalność mafii była o wiele bardziej prozaiczna, polegając na stopniowym rozszerzaniu wpływów w legalnej gospodarce i przejmowaniu lokalnej władzy.
Wpływy polityczne i gospodarcze
Sukces mafii opierał się przede wszystkim na korupcji, przejęciu kontroli nad lokalną administracją, budownictwem, transportem i rozrywką. Siła gangsterów wynikała z powiązań ze światem biznesu i polityki. Tymczasem filmy rzadko pokazują te mniej widowiskowe, acz kluczowe aspekty działania zorganizowanej przestępczości.
Ewolucja mafii na przestrzeni dekad
Początki zorganizowanej przestępczości
Zalążki mafii pojawiły się już w XIX w. na Sycylii i w południowych Włoszech. Były odpowiedzią na niewydolność państwa i służyły ochronie interesów lokalnych społeczności. Z czasem jednak ów parasol ochronny zamienił się w system ucisku i terroru.
Rozkwit w XX wieku
Prawdziwy rozkwit amerykańskiej mafii nastąpił wraz z prohibicją w latach 20. i 30. XX w. Zyski z nielegalnego handlu alkoholem zapewniły gangsterom ogromne wpływy i pozwoliły na infiltrację legalnej gospodarki na niespotykaną wcześniej skalę. Apogeum potęgi mafii przypadło na lata 40. - 60.
Współczesne oblicze i wyzwania
Choć potęga dawnych rodów zmalała, mafia nadal stanowi globalne zagrożenie, kontrolując międzynarodowy handel narkotykami i ludźmi. Przybiera też nowe oblicza w postaci zinfiltrowanych przez gangsterów struktur państwowych. Walka z mafią pozostaje więc wyzwaniem na kolejne dekady.
Społeczne skutki działalności mafii
Ofiary przestępstw
Bezpośrednią cenę za działalność mafii płacą niewinni ludzie padający ofiarą gangsterskich porachunków, wymuszeń i przestępstw. Straty te są niewymierne, choć rzadko pokazywane w filmach. To właśnie zwykli obywatele najdotkliwiej odczuwają realne konsekwencje panowania mafii.
Korupcja i zastraszanie
Równie groźne są pośrednie skutki funkcjonowania zorganizowanej przestępczości. Korupcja urzędników i policji, zastraszanie świadków i dziennikarzy, wypaczanie demokracji i wolnego rynku - to spuścizna dziesięcioleci dominacji mafii.
Normalizacja przestępczości
Najbardziej niepokojący jest fakt, że obecność mafii zniekształca moralny krajobraz społeczeństwa. Prowadzi do sytuacji, gdy przestępczość, przemoc i wyzysk uznawane są za normę, a gangsterski styl życia staje się atrakcyjną ścieżką kariery dla młodych ludzi.
Jak pokazywać mafię odpowiedzialnie?
Skupienie się na ofiarach i skutkach
Aby przeciwdziałać gloryfikacji przestępczości zorganizowanej, filmy o mafii powinny przede wszystkim skupiać się na jej ofiarach oraz negatywnych konsekwencjach dla całego społeczeństwa.
Unikanie romantyzacji i gloryfikacji
Należy unikać estetyzacji przemocy, ukazywania gangsterów jako charyzmatycznych antybohaterów oraz przedstawiania mafii jako atrakcyjnego stylu życia.
Przekazywanie prawdziwego obrazu
Filmy o mafii powinny dążyć do jak najwierniejszego oddania jej prawdziwego oblicza - show biznesu, ale cynicznego, bezwzględnego i niszczącego życie niewinnych ludzi dla zysku i władzy garstki przestępców.
Podsumowanie
Filmy gangsterskie od dziesięcioleci fascynują widzów, jednak często bazują na uproszczonym i zniekształconym obrazie mafii. Przy bliższym przyjrzeniu się temu, jak kino przedstawia świat zorganizowanej przestępczości, wyłania się obraz pełen mitów i stereotypów. Prawdziwa mafia rzadko przypomina ten świat niepohamowanej przemocy i spektakularnych porachunków znany z ekranu. Aby lepiej zrozumieć to zjawisko, konieczne jest oddzielenie fikcji filmowej od rzeczywistości - złożonej, wielowymiarowej i rządzącej się własnymi prawami, których nie sposób zamknąć w schematach. Dopiero gdy zdamy sobie sprawę z pułapek i uproszczeń tkwiących w gangsterskich narracjach, będziemy mogli zacząć pokazywać mafię w sposób bardziej prawdziwy i odpowiedzialny.
Tagi
Udostępnij
