Groteska w filmie to zjawisko, które sięga korzeniami początków kina i ewoluuje wraz z jego rozwojem. Choć kojarzy się głównie z horrorami i thrillerem, to w rzeczywistości jest obecna w wielu gatunkach filmowych na przestrzeni dekad. Aby zrozumieć fenomen groteski warto prześledzić jej historię i wpływ na kinematografię.
Niemiecki ekspresjonizm jako zalążek groteski
Początki groteski filmowej sięgają kina niemieckiego lat 20. XX wieku, kiedy to narodził się ekspresjonizm. Charakteryzował się on specyficzną, zdeformowaną estetyką, nienaturalną grą aktorską i przejaskrawionymi emocjami. Te cechy idealnie wpisywały się w konwencję groteski.
Gabinet doktora Caligari jako przełomowy film grozy
Przełomem był tu wyreżyserowany w 1920 roku „Gabinet doktora Caligari” Roberta Wiene. Film ten wprowadził widza w surrealistyczny, groteskowy świat, w którym panowały niejasne relacje między fikcją a rzeczywistością. Caligari stał się pierwowzorem groteskowego horroru.
"Nosferatu" - arcydzieło ekspresjonistycznej grozy
Kolejnym kamieniem milowym był horror „Nosferatu - symfonia grozy” z 1922 roku w reżyserii Friedricha Murnaua. Przerażająca, nieludzka postać wampira Nosferatu i mroczna atmosfera filmu stanowiły ucieleśnienie ekspresjonistycznej groteski.
"Metropolis" Langa - futurystyczna wizja miasta
Niezwykle wpływowym obrazem była również „Metropolis” Fritza Langa z 1927 roku. Film ten ukazywał futurystyczne, industrialne miasto jako miejsce dehumanizacji, w którym ludzie stają się trybikami bezdusznej maszyny. To groteskowa wizja nowoczesności.
Od surrealizmu do komedii - groteska w filmach amerykańskich
W latach 20. i 30. groteska przeniknęła także do kina amerykańskiego, choć w nieco łagodniejszej, humorystycznej odsłonie. Duży wpływ miał tu surrealizm oraz slapstickowe komedie.
Harold Lloyd i inne slapstickowe komedie
Wczesne komedie z Harold Lloyd czy Mabel Normand bazowały na slapstickowym humorze i czarnym komizmie sytuacyjnym. Ich bohaterowie wpadali w coraz to bardziej groteskowe tarapaty, a ich perypetie przybierały absurdalny i makabryczny charakter.
Braci Marx i ich anarchistyczny humor
Filmy braci Marx takie jak "Kacza zupa" czy „Kowboj z operetki” stanowiły kwintesencję anarchicznego, szalonego humoru. Postacie braci Marx wywracały rzeczywistość do góry nogami, parodiowały konwenanse, tworząc tym samym groteskowy, surrealistyczny świat.
"Frankenstein" Whale'a - klasyk groteskowego horroru
We wczesnym hollywoodzkim kinie pojawiły się także horrory nawiązujące do niemieckiego ekspresjonizmu, jak słynny „Frankenstein” Jamesa Whale’a z 1931 roku. Tytułowy potwór był uosobieniem ludzkich lęków i pragnień oraz wcieleniem groteski.
Włoski neorealizm - bunt przeciwko grotesce
Przełomowym momentem dla groteski było pojawienie się włoskiego neorealizmu w latach 40. Jego twórcy zbuntowali się przeciwko przerysowaniu i sztuczności filmów poprzedniej dekady.
Odejście od nierealności i przesady
Filmy neorealistów takich jak Vittorio De Sica ("Złodziejaszki rowerów") czy Roberto Rossellini ("Rzym, miasto otwarte") cechowały się wiernością wobec rzeczywistości, prostotą i autentycznością. Odeszły od groteskowej wizji świata.
Powrót do prawdziwych ludzkich problemów
Neorealiści skupili się na pokazaniu prawdziwych problemów zwykłych ludzi, porzucając fantastyczne konwencje. Tym samym na jakiś czas zepchnęli groteskę na margines kina.
Odejście od horroru i makabry
Nacisk neorealistów na realizm i autentyzm sprawił, że na dłuższy czas w kinie zabrakło miejsca na horrory i filmy makabryczne utrzymane w konwencji groteski.
Odrodzenie groteski w latach 60. i 70. XX wieku
Choć neorealiści zbuntowali się przeciwko grotesce, to już w latach 60. i 70. ponownie zaczęła ona być popularna - tym razem głównie w kinie gatunkowym.
"Psychoza" Hitchcocka - arcydzieło suspensu
Przełomowym thrillerem, który na nowo rozpropagował groteskę była „Psychoza” Alfreda Hitchcocka z 1960 roku. Postać Norman Bates i scena pod prysznicem na zawsze weszły do kanonu groteski.
"Dziecko Rosemary" Romana Polańskiego - mroczna groteska
Kolejnym wpływowym obrazem było „Dziecko Rosemary” Romana Polańskiego z 1968 roku. Film ten łączył w sobie grozę, czarny humor i elementy groteski, tworząc przerażającą atmosferę.
"Omen" i narodziny współczesnego horroru
„Omen” Richarda Donnera z 1976 roku zapoczątkował modę na mroczne, groteskowe horrory opowiadające o demonicznym dziecku. Stał się pierwowzorem współczesnego kina grozy.
Kino niezależne i horror - nowa odsłona groteski
Lata 70. to także czas kina niezależnego, które chętnie czerpało garściami z estetyki groteski, szczególnie w filmach grozy.
"Teksańska masakra piłą mechaniczną" - brutalna groteska
„Teksańska masakra piłą mechaniczną” Tobe’a Hoopera z 1974 roku zapoczątkowała modę na brutalne, przesadzone i groteskowe horrory. Jej bohater Leatherface na zawsze wszedł do panteonu potworów.
"Halloween" Johna Carpentera - protoplasta slasherów
Równie przełomowy był „Halloween” Johna Carpentera z 1978 roku, który ustanowił reguły slashera - gatunku lubującego się w makabrycznych mordach i czerpiącego garściami z estetyki groteski.
"Piątek, trzynastego" - kultowa seria grozy
Groteska była także obecna w kultowej serii „Piątek, trzynastego” Seana Cunninghama. Mordercze podróże Jasona Voorheesa przepełnione były czarnym humorem i makabryczną przesadą.
Współczesna groteska - CGI i fantasy
We współczesnym kinie groteska najczęściej pojawia się w horrorach, thrillerach i filmach fantasy, często wspomagana efektami CGI.
"Obecność" i " Insidious" Jamesa Wana
Doskonałym tego przykładem są horrory Jamesa Wana - „Obecność” i cykl „Insidious”. Reżyser ten z powodzeniem łączy groteskową estetykę z nowoczesnymi efektami.
Tim Burton i jego filmowa groteska
Groteska jest także znakiem rozpoznawczym Tima Burtona, obecna m.in. w filmach „Sok z żuka”, „Marsjanin” czy „Charlie i fabryka czekolady”. Burton tworzy niepowtarzalne, mroczne wizje świata.
Jak widać, groteska w kinie ma długą i bogatą historię, która zaczęła się wraz z narodzinami filmowej awangardy. Przetrwała burzliwe dekady, by wciąż fascynować widzów i stanowić inspirację dla twórców. Obecnie przeżywa kolejny złoty wiek, udowadniając, że jest ponadczasowym i uniwersalnym zjawiskiem.
Podsumowanie
Groteska filmowa przeszła długą drogę - od awangardowych eksperymentów niemieckich ekspresjonistów po współczesne horrory z efektami CGI. Choć jej popularność falowała, to tematyka groteski - odwołująca się do ludzkich lęków, demonizująca rzeczywistość i pokazująca świat w krzywym zwierciadle - okazała się ponadczasowa. Dzięki grotesce kino stało się bardziej zróżnicowane, a widzowie mogli zanurzyć się w mrocznych wizjach największych reżyserów. Bez wątpienia groteska na stałe wpisała się w historię kinematografii.
Najczęściej zadawane pytania
Czym jest groteska filmowa?
Groteska filmowa to specyficzna konwencja łącząca w sobie makabryczny humor, przerysowanie, odrealnienie i demonizację świata przedstawionego. Często bazuje na ludzkich lękach i fobiach.
Kiedy pojawiła się groteska w kinie?
Początki groteski filmowej sięgają lat 20. XX wieku i kina niemieckiego ekspresjonizmu. Kluczowe dla jej rozwoju były filmy "Gabinet doktora Caligari" i "Nosferatu".
W jakich gatunkach występuje groteska?
Groteska pojawia się przede wszystkim w horrorach, thrillerach i czarnych komediach. Sporadycznie występuje też w filmach science fiction i fantasy.
Którzy reżyserzy lubowali się w grotesce?
Do mistrzów groteski zalicza się m.in. Tima Burtona, Davida Lyncha, Romana Polańskiego, Alfreda Hitchcocka czy Jamesa Wana.
Czy groteska w kinie nadal jest popularna?
Groteska przeżywa obecnie swój renesans za sprawą popularności horrorów i filmów fantasy. Wciąż przyciąga zarówno twórców, jak i widzów.
Tagi
Udostępnij
